Сивер хуьнихъ авай гьикметар

Подробности

Автор: Admin

Сив хуьн – им тIебии сагъарунрин жуьрейрин кьил я. Им са кьадар вахтунда тIуьн тавуна акъвазун я. Гьич садрани сив кьун тавур са бязи ксариз и кар аламатдинди хьиз, амма масабуруз ам гьатта хаталуди хьизни жезва. А фикирар делилсузбур я лугьун дуьз къвезвач, гьикI лагьайтIа, дуьз кьун тавур сиви бедендин функцияр чIурда, гьатта инсан кьиникьални гъида. 

Гьакъикъатда, сив хуьн – им инсанди тухузвай тIебии уьмуьр суьретламишун я, адакай авай хийир бедендиз куьмек гуналди ва сагъламвал гуьнгуьна хутуналди куьтягь жезвач. Сив хуьдалди вилик а кардин бине чир хьана кIанда. РагъакIидай патан агьалийри гзаф вакъиайра чпин беден михьи авун ва сагъламвал мягькемарун патал сив хуьзва. Амма ахьтин ниятдалди сив хуьн дуьз туш. Пак тир Къуръанда Аллагьди чаз лугьузва (мана): «Я инанмиш ксар! Гьа квел къведалди авайбуруз хьиз, квезни сив хуьн эмирнава – белки квез Аллагьдикай кичIе жен». Инсандилай гъейри амай вири халкьнавай затIар, Аллагьдин эмирдалди чаз ганвай тIебиатдин къанунрай физва. Гьайванар гзаф тIуьнивай ва я чIурукIа тIуьнивай акъвазарун герек къвезвач. Амма инсанрикай рахайтIа, дуьньядин няметар гзаф кIан хьун ва гьиссерин темягьар гзаф вахтара абурун азаррин себебар яз жезва. Гьавиляй Аллагьдичаз бедендин гьиссер михьи авун патал рехъ – сив хуьнин къайда къалурнава.

Къуръанда вичин гьиссер секинар тавур кас къутармиш жедач лагьанва (мана): «Къияматдинюкъуз Агъадин суалдикай кичIе хьайи ва вичин руьгь гьиссерикай хвейи касдиз Женнетдикай далда жеда». Аллагь патал къанундал адет тир ва ихтияр ганвай затIарикай пегьриз хьуни чи ахлакь ва алакьунар гегьеншарзава ва Аллагьдихъ галаз чи алакъа кIеви ийизва. Гьа и карди Исламда сив хуьн сагъламвал мягькемарун патал хуьзвай сивелай тафаватлу ийизва. Мусурманрин чарасуз чIехи сив хуьниз «Рамазан» лугьузва. Рамазан – им исламдин календардин варцарикай сад я. И вацра Аллагьди Къуръан, гьакIни Таврат, Забур ва Инжил ракъурна. Сив хуьнин кьетIен метлеблувиликай чаз Пайгъамбардин (Аллагьдин салатни  салам  хьуй адал) кьве фикирди лугьузва : –Аллагьдиз атирдилайни сив гвай касдин сивяй къвезвай ни гзаф кIан я.– Женнетда Райан тIвар алай варар ава. Сив хуьзвай касдилай гъейри мад са касни а варарай Женнетдиз гьахьдач. Аллагьди сив хуьнай пишкеш яз Вич къалурун хиве кьунва. «Рамазан» гаф «сив хуьн» лагьай чIал туш. Сив хуьн «ял язава» гафунилай атанвай «сийам» терминдалди ишара ийизва. ТIуьн тавуналди, хъун тавуналди ва гъуьл пабвилин алакъайра тахьуналди, инсанди ял язава ва къуватар цIийи хъийизва. Рамазандин вацра сив хуьн вири мусурманриз ферз я. Сив хуьникай тамам хийир хьун патал са жерге шартIарал амал авуна кIанда. Сад лагьайди, инсандихъ сив хуьнин ният хьана кIанда. ГьикI лагьайтIа, Аллагьди чи суд ниятриз килигна ийизва, гьаниз килигна, дуьшуьшдай хьайи кардикай инсанди са хийирни хукуддач. Месела, эгер инсан чуьлда рехъ алатна, недай затI гвачиз амукьайтIа, ам гьакъикъи сив хвейидай жезвач, вучиз лагьайтIа мумкинвал хьанайтIа, ада недай. Сивин ният икI ийида: «Ният ийизва за алай йисан Рамазандин вацран пакад йикъан ферз тир сив хуьниз Аллагь патал». Сив кьадайла, агъадихъ галай шартIар кьиле тухвана кIанзава:

1. Ван алаз ва я жуван рикIяй ният авун.

2. Сив экв малум жедалди вилик (пакаман капI жедалди) кьун ва рагъ акIайдалай гуьгъуьниз (магъриб) хкудун.

3. Сив гвай чIавуз агъадихъ галай затIарикай пегьризна кIанда: тIуьнхъун, пIапIрус чIугун, гъуьл пабвилин алакъайра хьун, пис гафар лугьун ва амай чIуру крара хьун.

4. Хушуналди экъуьчдай ва я мая акъуддай ихтияр авач.

5. Дишегьлийри вацран кьилер башламиш хьайила, сив акъвазарзава ва куьтягь хьайила, давамарзава. Абуру ахъа хьайи сивер къаза хъийизва.

6. Рагъ акIайдалай гуьгъуьниз сив хурмадалди ва ам авачиз хьайитIа целди хкудзава. Сив гвай касдиз гьар жуьредин суалар арадал атун ва адал четин гьалар гьалтун мумкин я, гьар са вакъиада мусурман алимдивай меслят къачуртIа хъсан я. Сив хуьн гзафни гзаф акьулдалди, чинеба ийизвай кар я, гьикI лагьайтIа ам амайбуруз таквадай, анжах Аллагьдиз аквадай кар я. Йифен кьуларилай алатна сив кьадай вахтунал къведалди Пайгъамбардиз (Аллагьдин салатни  салам  хьуй адал) «сугьур» тIуьн недай адет авай. А тIуьн гьалал гьи затIарикай хьайитIани ийиз жезва. Абур экв ачух жедалди (азан гудалди) недай ихтияр ава. Сарар михьун – им ихтияр ганвай затI ятIани, сив гвай ксари а кар нисинилай кьулухъ авун меслят къалурнавач. 

А буйругърилай алава яз мадни ван алаз ва я жуважуваз Пак Къуръан кIелна ва алакьдай кьван садакьаяр пайна кIанда. Инал ихтилат вири мусурманрин хиве тунвай сив хуьникай, абуру тIуьникай, хъуникай ва месин алакъайрикай, нефс хуьникай физва. Абурулай алава яз, сив хуьнин виниз тир маса жуьреярни ава, абур гъилери ва кIвачери чIуру крар тавун, вилер чIуру затIариз килиг тавун ва япари чIуру гафариз яб тагун я. Михьи ксари и дережадинни сив хуьзва: акьулдин сив. Маса гафаралди, а ксари Аллагьдилай гъейри мад са куьникайни фикирзавач.

Ахьтин сив гвай чIавуз, вилер явавилеривай хвена кIанда, хийир авачир гафар, тапарар, экъуьгъунар авуна ва жува -жув кьве чин алаз тухвана кIандач. Куьрелди, сив гвай кас кисна кIанда, эгер рахазватIа, анжах жуваз ва масабуруз Аллагь рикIел гъуналди рахада. А сив акьван кIевиди я хьи, гьатта масабурун сивяй къадагъа ихтилатризни яб гудай ихтияр авач. Эгер са гьихьтин ятIани ксар къадагъа темайрикай рахаз хьайитIа, гьерекатна абурун арадай экъечIна кIанда. Сив хкуддай чIавуз, каш рекьин патал, лап тIимил тIуьна кIанда. Вири къайдайрал амал авуна сив хвена хьайитIа, сив хуьзвай касди вич яшамиш жезвай чкада авай кесибрин суфрадал вуч алатIа, гьа тIуьналди вич сергьятламиш авуна кIанда. Ферз тир сиверилай алава яз, пак варцара мусурманри «нафиля» тIвар ганвай суннатдин сиверни хуьзва. Са бязибуру абур гьар йисуз, са бязибуру гьар вацра, са бязибуру гьар гьафтеда хуьзва. Агъадихъ мусурманри хуьзвай сиверин вири жуьреяр гъизва.Винидихъ лагьайвал, тIуьн дуьздаказ иливариз тахьайла, азарар арадал къвезва.

Сив гвай чIавуз хуьрекдин кIвалин кIвалах тIимил жезва ва бедендивай ана кIватI хьанвай герексуз шейэр акъудиз жезва. Ихьтин вахтара беденди вич тайин тир жуьреда тухузва. Эвелни эвел ада ажайибдин чимивал ва къизгъинвал туьретмишзава. И кьетIен чимивили артухан затIар цIуруруник гьерекат кутазва. А затIар ахьтин жуьреда цIразва хьи, абур регьятдаказ бедендай акъатзава. Абур вад жуьредикай са жуьреда ва я са шумуд жуьреда бедендай акъатзава (сагъар хъижедайла гьалтзавай четинвилерин жуьреяр): нерай иви атун, экъуьчун, къенин тIал акатун, гьекь акъатун ва мукьвал мукьвал цвар галахьун.

Сив вичин къайдада хуьн патал гзаф къуватар ва дисциплина герек къведа. Садрани сив кьун тавур ксариз, за ам са юкъуз, гьатта зур юкъуз хьайитIани хуьн меслятзава; яваш яваш вахт артухариз, абуру эхирдалди тамамдаказ сивер кьада. И кардал гьалтайла, мусурманриз кьетIенвал ава, гьикI лагьайтIа, гьар йисан къанни цIуд йикъан сив хуьз абуруз Аллагьди куьмек гузва. Аллагь -Таалади сив хуьзвайбуруз кьадар авачир кьван сувабар хиве кьунва. Сив хуьн Аллагьди Вичин лукIариз ганвай хийир дуа я. Адаз, Дуьньядин Халикьдиз, сагъламвилин крар чида. Сив хуьн лагьайтIа, сагъламвал хуьнин виридалайни хъсан жуьре я, ада чаз гьакIни кьадар авачир кьван руьгьдин зигьин гузва.