Чи хуьре икьван чIавалди я мискIин, я имам авач. Чна вуч авун лазим я?
Виликдай чи бубайри хуьр кутадалди сифте вирида санал мискIин эцигзавай. Гьайиф хьи, бубайрин тIварар кьаз чна хур гатазва, амма абуру авур амалар ийиз гьазур туш. ГьакI ятIани, шукур Аллагьдиз, эгер куь фикирдиз ихьтин суал атанатIа, куьн Аллагьди мискIин эцигун патал, я туш хьи, ам эцигдай инсанар чIалал гъун патал хкянавай кас я. Хуьруьн агъсакъалар ва са тIимил кьванни диндихъ рикI кузвай инсанар кIватIна куьне мискIиндин ва имамдин месэла къарагъарайтIа, квез еке суваб жеда. И карда квевай райондин имамдин куьмек тIалабайтIани жеда. Белки адаз куь хуьре авайбуруз мискIин герек авайди чизвачтIа. Хуьре имам жедайвал, гила амаз Дагъустандин Исламдин университетдиз кIелиз жегьилар ракъурун лазим я. Гьар са хуьруьхъ чпин хуьруьнви имам хьайитIа лап хъсан жеда.
Мусурмандиз имансузрихъ галаз икьрар жедай ихтияр авани?
Къуръанди кутIуннавай икьрар хуьниз эвер гузва ва адан гьакъиндай Аллагьдин вилик жаваб гудайди къейдзава (мана): «Икьрар кутIунайла, куьнни Аллагьдин арада авай куь весидиз вафалу хьухь; куьне кьинер кьуна икьрар кутIунайдалай кьулухъ ам чIурмир, куьне Аллагь куь Замин авунва эхир. Гьакъикъатда, куьне вуч ийизватIа Аллагьдиз хабар ава. Куь гъалар тIарамар авурдалай кьулухъ, ахпа абур бушар хъувур дишегьлидиз куьн ухшар жемир. Квекай сад муькуьдалай гужлу ва артух хьайила, куьне куь кьинер тапаррин алатдиз элкъуьрзава. Гьа и жуьреда Аллагьди куьн ахтармишзава. Анжах Дувандин юкъуз куьн Ада, куь фикиррин зидвилерин гъавурда чарасуз твада»
Дидедилай нарази веледдиз гьихьтин жаза гуда?
Диде-бубадилай нарази веледдилай диде-буба нарази жезва. Абур наразидалай Аллагьни нарази жеда лагьанва гьадисда. Чи Мугьаммад Пайгъамбардин (Салят ва салям хьуй адал) девирда Алкъамат лугьудай са асгьаб хьана. Са юкъуз Алкъаматан папа вичин гъуьл чандик квайдакай хабар гун патал са кас Пайгъамбардин (Салят ва салям хьуй адал) кьилив ракъурна. Пайгъамбардини (Салят ва салям хьуй адал) Билал ва мад кьве асгьаб Алкъаматан кьилив рекье туна. Абуруз чандик квай чпин стхади «ля илягьа илляллагь» лагьана кIанзавай. Амма адавай и гафар лугьуз жезвачир. Ибур мягьтел хьана. И хабар гваз абуру са кас Пайгъамбардин (Салят ва салям хьуй адал) кьилив ракъурна.
Чирвал къачунин важиблувал
Чирвал – им Аллагьди чаз ганвай виридалайни хъсан савкьват я. Гьа пишкешди инсандинни гьайвандин арада тафават твазва. Бес инсанрихъ галаз гекъигайла гьайванар, фикир авуниз ва чирвал къачуниз къерех тушни?! Гьайванар анжах чпин гьевесрин есирда ава. Гьавиляй, акьул авай, фагьумлу, чирвал къачуз алакьзавай инсанрай айиб амалар акъатайла абур, акьулсуз гьайванрилайни агъуз аватзава. Амма инсанаривай Аллагьдин вилик чпин дережа хкажиз алакьзава, чаз Халикьди гзаф мумкинвилер ганва. Абурукай сад чирвал къачун я.
Гишила хьайи Абу Гьурайра (Адал Аллах рази хьуй)
Абу Гьурайради (вичелай Аллагь рази хьурай) ахъайзава: «Квез акунайтIа са шумуд юкъуз гишила авай чун. Чавай гьатта тикдиз кIвачел акъвазиз жезвачир. Гишинвал къати хьайи вахтунда за чин кIаникна руфун гъилеривди илисна кьадай, я тахьайта руфунал къван кутIундай. Са сеферда зун кьасухдай, рекьин къерехдал заз чидайбур гьалтун патал ацукьнавай.
Ингье, Абу Бакр (Аллагь рази хьуй Адал). Заз адахъ галаз ихтилат яргъалди вегьена адан кIвализ кьван хъфиз кIанзавай, амма адан жавабар куьруьбур хьана ва зи фикир кьилиз акъатнач. Гьа и месэла Умарахъ (Аллагь рази хьуй Адал) галазни хьана. Ахпа зал Пайгъамбар (Салят ва салям хьуй адал) гьалтна. Зун анал вучиз ацукьнаватIа чир хьайи ада, заз килигна хъуьрена ва лагьана: «Ша захъ галаз Абу Гьурайра». Зун Пайгъамбардин (Салят ва салям хьуй адал) гуьгъуьналлаз адан кIвалел кьван фена.
Шейх Мугьаммад аль-Ярагъи
Шейх Мугьаммад-афанди аль-Ярагъи (Аллагьди адан рикIин сир михьрай - «къуддиса сирругьу») 1777-йисуз кьиблепатан Дагъустандин Ярагъ хуьре алимдин хизанда дидедиз хьана.
Илимдихъ ва кIелунихъ ялай адакай, нетижада чIехи алим хкатна. Ада Шариатдин гзаф илимар чирна. Вичин вахтунда, адалай Къуръан хъсан чидай кас Дагъустанда гьич авачир. Дагъустандин вири пипIерай адан патав чирвилер къачуз инсанар атунин себеб, Аллагьди адаз гайи дерин чирвилер хьана.
Виридалайни хъсан тIалабунар . Часть 2
1. Пайгъамбарди (Салят ва салям хьуй адал) ийизвай дуьа им тир:
«Аллагьумма атина фи-ддунья хIасанатан ва филь-ахирати хIасанатан ва къина гIазаба-ннар»
И дуьа винидихъ гъанвай Къуръанда авай хьтинди я, анжах Къуръанда ам «Раббана» гафунилай башламишзава ина «Аллагьумма», тафават авач, гьикI кIелайтIани жеда. «Я Аллагь, чаз и дуьньядани эхиратдани хъсанвал це ва чун жегьеннемдин цIукай хуьх». Ингье и дуьа Къуръандани ава гьадисдани, ам чи бубайрини авурди я, исятдани абуру ийизва, чнани ам авун лазим я.
(Бухари, Муслим).
Мухаммад Пайгьамбар(саляЛлагьу аляйгьи ва саллям)
Пайгъамбардин (салам ва салават хьуй адал) хтулар
Сад лагьай хтул
ТIвар: Гьасан (Абу Мугьаммад)
Бубадин тIвар: Абу ТIалибан хва Али (Аллах рази хьуй адал).
Дидедин тIвар: Мугьаммадан (салам ва салават хьуй адал) руш ФатIима .
Хайи чка ва вахт: Медина, 15-Рамазан, гьижрадин 3-йис (624-йис).
Папан тIвар: Адаз са шумуд паб хьана.
Виридалайни хъсан тIалабунар . Часть 1
Гьакъикъатда гьар са касди, кIандатIа вичиз имансуз хьурай, вич кIеве гьатайла Халикьдивай тIалабзава. Четин гьалда авайла, адан рикIел Аллагь хквезва. Аллагь-Таалади Къуръанда икI лугьузва (мана):
«Сад Аллагьдилай гъейри маса худайризни ибадат ийизвайбур (мушрикар) гьуьле авай чIавуз гьуьлуьк къалабулух акатайла, чеб авай гими цин кIаник физ кичIе хьайила, абуру рикIин сидкьидай Сад Аллагьдивай чеб къутармишун тIалабзава, Сад Аллагьдилай гъейри мад чпи гьич садазни ибадат ийидач лугьузва. Амма къутармиш хьайидалай кьулухъ кьураматдал агакьайла, чеб саламат тирди чир хьайила, абуру чпи гайи гаф хуьзвач, Сад Аллагьдилай гъейри маса худайриз ибадат ийиз эгечIзава».
КапI – Женнетдин куьлег. Часть 4
Асгьабрин ва хъсан ксарин кпIунихъ галаз авай рафтар- вилер
Мужагьида (вичелай Аллагь рази хьуй) ахъайзавайвал, Пайгъамбардин (салат ва салам хьуй адал) машгьур асгьабар кпIунал фейила абур Аллагьдихъай кичIела жедай. Али асгьабдикай (вичелай Аллагь рази хьуй) лугьузвайвал, капI къвез мукьва адан чина авай рангар дегиш хьана ам зурзун акатна жедай. Адан сир вуч ятIа жузурла ада лагьана: «Им чилеривайни цаваривай кьабулиз тахьай аманат вахгузвай вахт я. Заз чизвач завай ам вахгуз жедатIа».
Мухаммад Пайгьамбар(саляЛлагьу аляйгьи ва саллям)
Ирид лагьай аял
ТIвар: Ибрагьим.
Бубадин тIвар: Абдуллагьан хва Мугьаммад (салам ва салават хьуй адал). .
Дидедин тIвар: Шамунан руш Марият.
Хайи чка ва вахт: Медина, гьижрадин 8-йис.
Кьейи чка ва вахт: Медина, гьижрадин 10-йис, (аялзамаз кьена).
Уьмуьрдин яргъивал: Кьве йисалай тIимил.
КапI – Женнетдин куьлег. Часть 3
КпIунин лайихлувилер
Гьадисда лугьузва: «Йикъа вад сеферда капIзавай инсанди, налугьуди вичин кIвалин виликай физвай вацIа йикъа вад сеферда жендек чуьхуьзва. Ахьтин эхъуьни беден чарасуз михьи ийида. Лазим жуьреда, вири ислемишунар кьилиз акъудна авунвай кпIунини инсандин руьгь гунагьрикай михьи ийизва».
«Ни лазим къайдада дастамаз къачуна вад капI авуртIа, абурун арада хьайи гунагьрилай Аллагьди гъил къачузва, эгер абур чIехи гунагьрикай туштIа», - лугьузва якъин гьадисда.
Пис гафарикай мез хуьнин лайихлувилер
Пак тир Къуръанда Аллагь Таалади лугьузва:
Мана: «Агалкьунар анжах чпин кпIара лавгъасуз ва буш ихтилатрикай къерех муъминрихъ жеда»
(«Аль-Муъминун» сура, 1-3-аятар).
Са сеферда Пайгъамбардивай (салам ва салават хьуй адал) адан асгьаб Абу Мусади (Аллах рази хьуй адал) хабар кьуна: «Гьи кас халис мусурман я?» Пайгъамбарди (салам ва салават хьуй адал) лагьана: «Вичин мецелди ва гъиливди амай мусурманриз зарар тагузвайди».
Пак гьадисайрай къачунвай насигьатрин кIватIал
10-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва:
«Эй инсанар! Квез куь Халикьдилай рикIер сагъардай дарман (ва квехъ галукьнавай имансузвилин тIал сагъар хъийидай)[1] насигьат (Къуръан) атанва. Вучиз куьне анжах квез хъсанвал ийизавайдаз хъсанвал ийизва, вучиз куьн анжах квехъ галаз хъсан эгечIзавайбурухъ галаз хъсан эгечIзава? Вучиз куьн анжах квехъ галаз рахазвайбурухъ галаз рахазва? Вучиз куьне тIуьн анжах квез тIуьн гузвайбуруз гузва? Вучиз куьне анжах квез гьуьрмет ийизвайбуруз гьуьрметзава?