Куьредин зурба алим
Рухун Али 18-19 виш йисарин къене уьмуьр гьалай лезги алим ва шаир.
Гуьрчег хатI аваз хьайи ада вичин гъилелди гзаф ктабар кхьин хъувуна. Идалайни гъейри ада гзафбуруз Къуръан хуралай кIелиз чируналди хийир гана. И эфендиди, лап чIехи гьарфаралди кхьин хъувунвай ва килигай кас гьейранардай Къуръандин са шумуд ктаб ава. Ада хийирлу гзаф эсерар тунва. Кьудкъад йисалай виниз яшар хьанвай ам гьа вичин хуьре 1851-йисуз рагьметдиз фена. Адалай гуьгъуьниз и хуьре тарсар адан хва Абакар- эфендиди гуз башламишна. Ам вичин бубадилай дерин чирвилер авай алим хьана. ЯхцIур йисан къене тарсар гайи адан кьве вилни эхирдай зайиф хьана ва гила Къуръан ада хуралай кIелзава. Адан хва Абдул-Гьамид-эфендини тарсар гуз алакьдай алим я. Ада вичин буьркьуь бубадиз къуллугъзава.
Эй мусурман, тIимил неъ! 2
РикIиз авай хийирлу таъсир
РикIиз авай хийирлу таъсирдикай рахайтIа, тIимил тIуьникди рикI юмшагъ жезва, дериндай гъавурда акьазва, муьтIуьгълу ийизва, ашкъи ва хъел явашарзава. Гзаф тIуьн ишлемишайла терсинин нетижа жезва. Аль-Марвазиди лагьана: «Абу Абдуллагьа (яни имам Агьмада) кесибвилиз ва каш гуниз кьетIен фикир гудай, ва за адавай жузуна: «Эгер инсан вичин ашкъийрикай (тIуьникай ва хъуникай) азад хьайитIа, адаз суваб жедани? Ада жаваб гана: «Адаз а кардай суваб тахьана гьикI хьуй, гьеле Ибн Умара лагьанай: «Ингье за тух жедалди тIуьн тинез кьуд варз я». За Абдуллагьан бубадиз лагьана: «Эгер инсанди тух жедалди нез хьайитIа, ада рикIин юмшагъвал гьиссдани?» Ада жаваб гана: «За акI фикирзавач».
Эй мусурман, тIимил неъ!
Абуль-Къасим аль-Багъавиди вичин «Муъжам» тIвар алай ктабда Абдуррагьман ибн аль- Муракъкъагьалай атанвай гьадис агакьарна:
«Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салатни салам хьуй адал), Хайбар къачур вахтунда, ам къацувили ва емишри безетмишнавай. Инсанри гьерекатна емишар тIуьна ва абур къиздирмадик начагъ хьана. Абуру Пайгъамбардиз (Аллагьдин салатни салам хьуй адал), арза авуна ва Пайгъамбарди (Аллагьдин салатни салам хьуй адал), лагьана: «Къиздирма – им кьиникьин къуллугъчия ва чилел алай Аллагьдин дустагъхана ва им ЦIун пай я. Эгер квез ада тади гузватIа, целера авай яд къайи авуна, ам кьве кпIунин (рагъдан ва месин) арада квел илич».
Ирид хуьруьн къази хьайи Етим Эминан шиирар
ГЬИКIДА
Рабби, дуьньядикай хьанач заз вафа,
Эхир къияматда тахьайтIа гьикIда?
Чaн къачудай бере-гьам я хьи жафа -
Ажугъ кваз малайик атайтIа, гьикIда?
Дуьньяда зун хьая, гьал зи сефил яз,
Балаламиш хьана чан зи, зелил яз,
Бала гана заз, сабур зи тIимил яз,
Рагьметдикай зи пай атIайтIа,гьикIда?
Пак гьадисайрай къачунвай насигьатрин кIватIал
11-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй инсанар! Дугъриданни, и дуьнья кIвал авачирбуруз утагъ я ва кесибриз девлет я. Дуьньядин мал кIватIзавайди акьулсузди я, адал шадвалзавайди гъавурда авачир, гъафил кас я, ам кIватIиз чалишмиш жезвайди Аллагьдихъ далу акал тийизвайди я, адан къизгъин гьевес жагъурзавайди вичихъ чирвал авачирди я. Куьруь вахтунин Регьим ва куьтягь жезвай уьмуьр низ кIан ятIа, ам вичиз гуж ийизвайди ва вичин Халикь саймиш тийизвайди я. Адан рикIелай атIа дуьньядин уьмуьр фенва ва и дуьньядин уьмуьрди ам ягъалмишарнава, ада ачухдиз ва чинеба гунагь крар авунва. «Гьакъикъатда, гунагь крар ийизвайбуру АтIа дуьньяда чпи авур крарай жаза къачуда»[1].
Пайгъамбардин (Аллагьдин салатни салам хьуй адал) мискIиндикай 14 итижлу гьакъикъат. Часть 4
8. Пайгъамбар (Аллагьдин салатни салам хьуй адал) рагьметдиз фена саки 650 йисан къене, адан сурал къубба алачир.
1279-йисуз сифте сеферда яз, ам султан Мамлюка эцигна ва ам къацу шир янавай кIарасдинди тир. Къенин юкъуз чаз аквазвай къацу къубба, ам гьакъикъатда Пайгъамбардин (Аллагьдин салатни салам хьуй адал) кIвалин винел алай къубба я. Адан кIаник адалай гъвечIи, къене патан къубба ава. Адан къене патал Пайгъамбардин (Аллагьдин салатни салам хьуй адал), Абу Бакран (Аллагь рази хьуй адал) ва Умаран (Аллагь рази хьуй адал) тIварар кхьенва.
Имам Нававиди гъайи яхцIур гьадис
.jpg)
21- гьадис
الحد يث الحادي والعشرون
عن أبي عمرو ، وقيل أبي عمرة ؛ سفيان بن عبد الله الثقفي رضي الله عنه ، قال : قلت : يا رسول الله ! قـل لي في الإسـلام قـولا لا أسـأل عـنه أحــدًا غـيـرك ؛ قـال : ( قــل : آمـنـت بـالله ، ثـم اسـتـقم.رواه مسلم .
Абу Амр Суфйан Ибн Абдуллах Ас-Сакафи (Аллагь рази хьуй) эхтилатзава.
За Пайгъамбардивай (Аллагьдин салатни салам хьуй адал) жузуна:
Начагъ дишегьлидиз эркек-духтурдин кьилив фидай ихтияр авани?
.png)
ЧIехи алим Мугьаммад Абдуллагь Журжаниди вичин «Фатгьул Аллям» ктабда икI лугьузва: «Эгер дишегьли-духтурар авачиз хьайитIа, дишегьлидихъ магьрам (шариатди некягь авун къадагъа ийизвай лап мукьва кас, месела, буба, стха…), гъуьл ва я ихтибарнавай дишегьли галаз хьайитIа, итим-духтурдиз ам сагъардай ихтияр ава. Идалайни гъейри маса шартIарни ава: «Духтур ихтибарнавайди (амин), ада са чIуру кIвалах ийида лагьана, кичIевал авачирди, мусурман-духтур аваз хьайитIа, кафир-духтурдин кьилив тефин, дишегьлидини бедендикай анжах чарасузвал авай чка кьецIиларун, адалай гзаф ваъ» («Фатгьуль-Аллям», 2-томдин 153-чин).
Чирвал къачунин важиблувал. Часть 3
«Я Абу Зарр, экуьнлай башламишна илимдин са хел чира ва гьадал амал ая. Агъзур кьил капI авунилай вун паталди гьам хъсан я» (Ибн Маджа).
«Чирвал къачуз акъуднавай са югъ, 70 йисуз дикъетсуздаказ авунвай суннат кпIарилай хъсан я» «Чирвилери вири нукьсанар кIевзава, авамвили абур дуьздал акъудзава» (Дайлами).
«Чирвилер къачу, гьатта Китайдиз фин герек жез хьайитIани, бес ам гьар са мусурмандин буржи тушни?!» (Байгьакъи ва мсб).
Мусурман хизан ислягь хьурай! Часть 2
Гъуьлуьн вилик папан буржияр:
1. Гъуьлуьз муьтIуьгъ хьун.
2. Месин буржи.
3. Гъуьлуьн ягь, намус, кIвал ва девлет хуьн.
4. Гъуьлуьхъ галаз хъсан алакъаяр хуьн. Гъуьл нарази хьайитIа, адавай гьасятда багъишламишун тIалабна кIанда. Гъуьл нарази яз ксузвай папаз малаикри йифди пис дуьа ийизва. Винидихъ гъайи гьадисда лагьанвайвал, ам нарази яз паб кечмиш хьайитIа, ам жегьеннемдиз фин мумкин я.
Мухаммад Пайгьамбар (саляЛлагьу аляйгьи ва саллям)
Кьвед лагьай хтул
ТIвар: Хусейн (Абу Абдуллагь)
Бубадин тIвар: Абу ТIалибан хва Али (Аллах рази хьуй адал).
Дидедин тIвар: Мугьаммадан руш ФатIима .
Хайи вахт ва чка: 5-Шабан, гьижрадин 4-йис.
Папан тIвар: Имрау аль-Къайсан руш Рабаб.
Аялар: ЧIехи Али, Али Зайн аль-Абидин, гъвечIи Али, Абу Бакр, Умар, Абдуллагь, Мугьаммад ва Джафар.
Мусурман хизан ислягь хьурай!
Гьуьрметлу мусурман стхаяр ва вахар. Эвеленмиш хьун - им Пайгъамбардин (салам ва салават хьуй адал) рехъ я. Хизан арадал гъун, яни паб гъун ва я гъуьлуьз фин жуван уьмуьрдин, диндин саламатвал я. Амма и Сунна, хизан виридавай эхирдалди хуьз жезвач. Вучиз акI жезва? И кардиз вуч себеб ава? Диндин къанунар чир тахьун я! Ша чна и кадиз фикир гун, хизанар чкIунин себебар гьибур ятIа чирин.
Савбана (Аллах рази хьуй адал) Пайгъамбардин (салам ва салават хьуй адал) гьадис ахъайна: «Гьи папа вичин итимдивай тIалакь гун (чара хьун) тIалабайтIа, шариатди кьабулзавай са уьзуьрни авачиз, гьадаз женнетдин атир гьарам жеда».
Чирвал къачунин важиблувал. Часть 2
Аллагь Таалади пак тир Къуръанда лугьузва (мана):«Бес чирвал авайбурни авачирбур сад-садахъ галаз гекъигиз жедани?» («Аз-Зумар» сура, 9-аят).
Маса аятда лугьузва (мана): «Вичин арадай тир диндал кIевибур муькуь дуьньяда, Аллагьди виниз акъудда, амма чирвал ганвайбурун дережа амадалайни хкажда» («Аль-Мужадила» сура, 11-аят). Ибн Аббаса (чпелай Аллагь рази хьурай) вичин тафсирда аятдиз ихьтин баян ганва: «Муъминрин дережадилай алимрин дережа ирид виш сеферда артух жеда ва абурун арада вад виш йисуз къекъвей рекьин мензил жеда».
Пайгъамбардин (салам ва салават хьуй адал) мискIиндикай 14 итижлу гьакъикъат. Часть 3
5. Пайгъамбардин (салам ва салават хьуй адал) мискIин – им Аравиядин чилел электричество сифте пайда хьайи дарамат я.
1910-йисуз Османский империядин вахтунда Пайгъамбардин (салам ва салават хьуй адал) мискIиндиз электричество тухванай. Адалай кьулухъ цIуд йис алатайла, Меккада авай Ал-Гьарам мискIинда электричество туна. (Чешме: «Тарих аль-масжид аль- гьарам», Гьуьсейн Басаляма).
